Κάποτε, η πρώην υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Μαντλίν Ολμπράιτ (Madeleine Albright) περιέγραψε τις Ηνωμένες Πολιτείες ως το «αναπόφευκτο έθνος». Οι παγκόσμιες εξελίξεις σήμερα τη δικαιώνουν, αλλά -σχεδόν καθ’ ολοκληρίαν- αρνητικά: η σημασία της Αμερικής αναδεικνύεται δια της απουσίας της στη μια κρίση μετά την άλλη -με πιο προφανές παράδειγμα τη Συρία.

Στην πραγματικότητα, αυτό που αναδεικνύεται εμπρός στα μάτια μας είναι ο μετα-αμερικανικός κόσμος, που χαρακτηριστικό του δεν είναι η διεθνής τάξη, αλλά η πολιτική αμφισημία, η αστάθεια, ακόμα και το χάος. Αυτή η κατάσταση είναι ατυχής και μπορεί να αποδειχθεί τόσο επικίνδυνη που μπορεί να δούμε ακόμα και τους πιο σκληροτράχηλους αντιαμερικάνους να καταντούν νοσταλγοί της αμερικανικής κυριαρχίας και του ρόλου που έπαιζαν οι ΗΠΑ ως «παγκόσμιος χωροφύλακας».
 
Υποκειμενικά αλλά και αντικειμενικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι πια σε θέση να παίζουν αυτόν τον ρόλο. Πολλές είναι οι αιτίες: ένας δεκαετής πόλεμος στην ευρεία Μέση Ανατολή, με το πελώριο κόστος του σε αίμα και χρήμα· η οικονομική και δημοσιονομική κρίση· το υψηλό δημόσιο χρέος· ο αναπροσανατολισμός της αμερικανικής πολιτικής προς τα εσωτερικά της προβλήματα· και η νέα προσοχή που δίνει η Ουάσινγκτον στις εξελίξεις στον Ειρηνικό. Προσθέστε σε όλα τα παραπάνω την σχετική παρακμή της Αμερικής λόγω της ανόδου της Κίνας κι εκείνης των υπόλοιπων αναδυομένων κρατών.
 
Είμαι σχεδόν βέβαιος πως οι ΗΠΑ θα ολοκληρώσουν επιτυχώς την αναπροσαρμογή και τον αναπροσανατολισμό της εξωτερικής τους πολιτικής. Πάντως η σχετική τους ισχύς και η δυνατότητα παρέμβασής τους τον 21ο αιώνα θα είναι μειωμένη, ενώ η ισχύς άλλων κρατών θα ανεβαίνει και θα τις ανταγωνίζεται.
 
Αυτό δεν σημαίνει πως θα αμφισβητηθεί η παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της Αμερικής. Για πολύ καιρό ακόμα, η Κίνα θα είναι δίχως άλλο πολύ απασχολημένη με το να προσπαθεί να ισορροπεί τις εσωτερικές της αντιφάσεις. Ούτε είναι πολύ πιθανό να μπορέσουν η Ρωσία και η Ινδία να τις αμφισβητήσουν σοβαρά. Όσο για την Ευρώπη, η κακοφωνία των πολυάριθμων μελών την αποκλείει από το να μπορέσει να διεκδικήσει τα σκήπτρα της Αμερικής.
 
Αλλά ενώ καμία από τις δυνάμεις αυτές δεν αποτελεί σοβαρή εναλλακτική λύση για την παγκόσμια κυριαρχία της Αμερικής, η παρουσία τους σημαίνει πως οι ΗΠΑ θα εξασθενίσουν και δεν θα μπορούν πια να λειτουργούν μονομερώς, όπως το έκαναν μετά το τέλος του «ψυχρού πολέμου». Αυτή η αλλαγή είναι ήδη κραυγαλέα στη Μέση Ανατολή και την περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού.
 
Στη Μέση Ανατολή, κατά τη διάρκεια του «ψυχρού πολέμου» και της σύντομης διάρκειας μονοκρατορίας των ΗΠΑ που τον διαδέχτηκε, διατηρήθηκε η περιφερειακή διευθέτηση που είχαν επιβάλει μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο οι αποικιοκρατικές δυνάμεις, η Αγγλία και η Γαλλία. Αλλά οι αναταράξεις αυτών των τελευταίων ετών, μπορεί να σηματοδοτούν το τέλος αυτών των διακανονισμών. Ήδη αμφισβητούνται τα αποικιακά σύνορα και δύσκολα μπορεί να προβλέψει κανείς τι θα συμβεί στη Συρία, το Λίβανο, το Ιράκ και την Ιορδανία. Η πιθανότητα περιφερειακής αποσύνθεσης και αναδόμησης -μιας διαδικασίας που, όπως αποδεικνύει η Συρία, μπορεί να απελευθερώσει πελώρια βία- είναι σήμερα μεγαλύτερη από ποτέ.
 
Επιπλέον δεν έχει αναδειχθεί ο ηγεμόνας που θα διαδεχθεί την Αμερική στο ρόλο του επικυρίαρχου στην περιοχή. Πολλοί είναι εκείνοι που εποφθαλμιούν αυτή τη θέση: κανείς τους όμως -με το Ιράν, την Τουρκία και τη Σαουδική Αραβία να είναι οι προεξάρχοντες- δεν μπορεί να επιβάλει τη θέλησή του. Η απουσία μιας νέας δύναμης επιβολής της τάξης στην περιοχή, σε συνδυασμό με την προβλεπτή απροθυμία της παλιάς να παρέμβει, αυξάνουν κατά πολύ την απειλή μιας μακράς περιόδου αστάθειας και βίαιων συγκρούσεων.
 
Ακόμα κι αν η Αμερική επιχειρήσει ξανά να παρέμβει στρατιωτικά στην περιοχή, η υπεροπλία της δεν της εξασφαλίζει πια πως θα μπορέσει να επιβάλει τη θέλησή της. Κι αυτός -πολύ περισσότερο από τον δεκαετή πόλεμο- είναι ακριβώς ο λόγος που η αμερικανικές κυβερνήσεις θα σκεφτούν δυο φορές πριν παρέμβουν ξανά στρατιωτικά στην περιοχή.
 
Τα πράγματα μοιάζουν διαφορετικά στην Ασία, όπου η Αμερική όχι μόνο διατηρεί, αλλά και αυξάνει την παρουσία της. Στην ανατολική και τη νότιο Ασία, πυρηνικές δυνάμεις (Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Πακιστάν, Βόρειος Κορέα) ή σχεδόν πυρηνικές δυνάμεις (Ιαπωνία και Νότιος Κορέα) είναι όλες παγιδευμένες σε επικίνδυνες στρατηγικές αντιπαλότητες. Προσθέστε εδώ τις συνήθεις δόσεις βορειοκορεατικούπαραλογισμού.
 
Αν και η παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή έχει ως τώρα αποτρέψει την κλιμάκωση πολυάριθμων συγκρούσεων, οι εστίες αστάθειας πολλαπλασιάζονται. Θα αποδειχθεί η Κίνα αρκετά σώφρων ώστε να αναζητήσει συνεννόηση και συνεργασία με τους γείτονές της -μεγάλους και μικρούς- αντί της διαρκούς επιβεβαίωσης της περιφερειακής της κυριαρχίας; Τι θα συμβεί στην κορεατική χερσόνησο;Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της αναβίωσης του ιαπωνικού εθνικισμού και των ριψοκίνδυνων οικονομικών πολιτικών για την περιοχή; Μπορούν Κίνα και Ινδία να ανακόψουν την επιδείνωση των διμερών τους σχέσεων; Επίκειται χρεοκοπία της κρατικής υπόστασης του Πακιστάν;
 
Σκεφθείτε αυτή την κατάσταση χωρίς την αμερικανική στρατιωτική και πολιτική υπεροπλία. Οι απειλέςθα πολλαπλασιάζονταν. Παράλληλα, η μείωση των διαθέσιμων πόρων των ΗΠΑ θα τις οδηγήσει να εξετάζουν προσεκτικότερα το εθνικό τους συμφέρον και τις προτεραιότητές τους. Είναι προφανές πως η περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού αποκτά προτεραιότητα στους αμερικανικούς υπολογισμούς.
 
Μολοταύτα, αυτός ο νέος, πιο περιορισμένος και εντοπισμένος ρόλος της Αμερικής, εγείρει το εξής ερώτημα για τους Ευρωπαίους εταίρους της: μπορούν να συνεχίσουν να απολαμβάνουν την πολυτέλεια να μην μπορούν να εξασφαλίσουν μόνες την άμυνά τους, χωρίς την βοήθεια των ΗΠΑ;  
 
Φυσικά οι εγγυήσεις που παρέχει η Αμερικής στην ασφάλεια των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ δεν πρόκειται να απαλειφθούν. Αλλά θα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να τηρούνται πλήρως. Κι αν αληθεύει πως ο μετα-αμερικανικός κόσμος θα συνοδεύεται από μεγαλύτερες απειλές και χάος, με ό,τι σημαίνει αυτό, διαψεύδοντας τις ελπίδες για μια νέα, σταθερή παγκόσμια τάξη -κάτι που αφορά ιδιαιτέρως την Ευρώπη- τότε ίσως η Ευρώπη καλά θα έκανε να αντιστρέψει την σημερινή της αποφασιστική πορεία προς την αυτοκαταστροφή της.